گرد آورنده طیبه طه

از کتاب گلشن راز شبستری



انسان کامل

کسى مرد تمام است کز تمامى ----- کند با خواجگى کار غلامى

کسى مرد تمام و کامل است که به خاطر کمال و مقامى که دارد و با وجودى که از مرتبه تعیّنات مادّى گذشته، هستى خود را محو وجود حق مى داند و به بقاى بالله رسیده است و خواجه جهان گشته و هر چه وجود دارد براى اوست. و با این چنین خواجگى و استغنایى که دارد، غلامى کند یعنى عبادت و متابعت را رها نمى کند و در جاده طریقت و شریعت گام برمى دارد

پس آنگاهى که ببرید او مسافت ----- نهد حق بر سرش تاج خلافت


بعد از آنکه سالک مراتب و منازل طریقت را پیمود و به واسطه تصفیه دل و رهایى از تعیّنات دنیوى به قرب الهى واصل شد و مسافت هاى دور و دراز و پر مخاطره را طى نمود و به اصل و حقیقت وجود دست یافت و هستى خود را در ذات حق فانى دانست و به بقاء بالله رسید آنگاه است که شایستگى مقام خلافت را پیدا نموده و حق تاج خلافت را بر سر او مى گذارد

. بقا مى آید او بعد از فنا باز ----- رود ز انجام ره دیگر به آغاز

سالک بعد از آنکه وجود خود را در حق فانى دید یعنى به مقام فناء فى الله رسید از این مرتبه نیز گذشته به مقام بقاء باللّه مى رسد و از انجام راه سلوک که به سیر رجوعى رفته بود بار دیگر به آغاز که مرتبه تقیّد است مى رود و در این مرحله
مقام خلیفة اللّهى پیدا مى کند و به هدایت و راهنمایى گمراهان مى پردازد.

شریعت را شعار خویش سازد ----- طریقت را دثار خویش سازد


سالک راه حق بعد از آنکه از مقام فناء فى الله به مقام بقاء بالله رسید با وجود آن قرب و نزدیکى که با حق دارد، شریعت و دین محمد(صلى الله علیه وآله) را شعار خود مى سازد یعنى همان طور که در ابتدا مقیّد به امور شرعى بود در انتها نیز ظاهر خود را به لباس شرع آراسته مى کند. همچنین سالک سیر و سلوک باطن و تزکیّه نفس را ادامه مى دهد و خود را متخلّق به اخلاق نیکو و متّصف به اوصاف پسندیده مى کند.

حقیقت خود مقام ذات او دان ----- شده جامع میان کفر و ایمان
حقیقت که مرتبه ولایت و قرب به حق است، مقام ذات سالک و کامل واصل بدان زیرا کامل واصل بعد از فناء وجود مجازى خود به بقاء ذات حق مى رسد و همه موجودات عالم را مظهر ذات خود مى داند و در این حالت سالک مظهر همه اسماء و صفات مى گردد و او میان کفر و ایمان جامع مى شود و به تعبیرى دیگر جامع بین فناء و بقاء مى گردد زیرا عارف و کامل واصل، واسطه هدایت مردم به سوى خداوند است.

به اخلاق حمیده گشت موصوف ----- به علم و زهد و تقوى بوده معروف
عارف کامل بعد از سیر و سلوک و رسیدن به قرب الهى به حکم «تخلّقوا باخلاق اللّه خود را مجهّز به اخلاق نیکو و پسندیده کرده و به احکام دین و سیر و سلوک در راه حق و ترک دنیا و آنچه که انسان را از حق باز مى دارد و به خویشتن دارى از گناه و معصیت مى پردازد.
همه با او ولى او از همه دور ----- به زیر قبّه هاى ستر مستور
همه اخلاق حمیده و علم و زهد و تقوى با عارف و کامل واصل، همراه است اما عارف کامل، چون در مقام فناء مطلق قرار دارد از همه تعینات جدا شده و این اوصاف نیز لازمه تعین و تقیّد است و عارف در این مرحله در زیر قبّه هاى حجاب الهى فانى و پنهان مى باشد.

مصراع دوم این بیت اشاره به حدیث قدسى «اولیایى تحت قبایى لا یعرفهم غیری دارد شرح لغات ............................... مرد تمام = عارف واصل کامل، کسى که با ارشادات پیر خود به کمال رسیده باشد.

تمامى = مرتبه کمال، پختگى عارف

خواجگى = بزرگى، سرورى، استغناء

غلامى = بندگى، بردگى، منظور متابعت و عبادت از سوى سالک مى باشد مسافت = فاصله، دورى، بُعد و فاصله بین بنده و حق

ببرید = طى کرد بقا و فنا، انجام و آغاز تضاد و طباق ظریفى بین آنها وجود دارد که از نظر زیبایى کلام قابل توجه است.

بقا = عبارت از مرتبه اى است که سالک بعد از آنکه وجود خود را محو حق دانست در حق باقى بماند و خود را در حق ببیند.

فنا = عبارت از مرتبه اى است که سالک وجودى براى خود قائل نباشد و خود را در وجود حق فانى پندارد شریعت = راه و روش، دستورات دین «شریعت ظاهر است، و ظاهر آنست که پاى، از حدّ بندگى بیرون ننهد)

شعار = لباس زیر، جامه هایى که تن آدمى را مى پوشاند.

طریقت = سیر و سلوک باطن، تزکیّه باطن، مذهب دثار = لباس رو، روپوش، جامه هایى که بالاى شعار پوشند.



حقیقت = مرتبه ولایت و قرب به حق است. «حقیقت باطن است و باطن آنست که جز به دوست نظاره نکنى

کفر = پوشیدن، فناف

ایمان = باور، بقا

اخلاق حمیده = اخلاق نیکو و ستایش شده مثل کرم، جود، سخاوت، عدم تعلّق به دنیا

موصوف = وصف شده، تعریف شده

معروف = مشهور

زهد = ترک دنیا و رها نمودن مال دنیا

تقوى = ترسیدن از خدا، پرهیزکارى، خویشتن دارى از گناه

علم = احکام دین، علم باطن مثل سیر و سلوک و مکاشفه قبّه = سقف برجسته و مدوّر، گنبد

ستر = پوشش، حجاب، پرده


مستور = پوشیده شده، پنهان اولیاء و دوستان من زیر قباى من پوشیده هستند، غیر از من کسى آنها

التماس دعا
طه