سیر تطور و تحول غزل از ابتدا تاکنون

مقدمه :
یکی از زیباترین ، کهن ترین و دل انگیزترین قالبهای شعری در ادبیات ما غزل است . غزل را در لغت بمعنای صحبت کردن و سخن گفتن با زنان و سخنی در وصف زنان گفتن خوانده اند .
از نظر قالب، غزل شعری است که مصراع اول و همة بیتهای آن دارای یک قافیه باشد. تعداد ابیات غزل را از هفت تا سیزده بیت دانسته‌اند. از نظر معنی غزل شعری است بزمی در بیان احساسات و حالتهای درونی شاعر، خاصّه عشق و حالات آن. شاعر غزلسرا هر چه را که خود حسّ کرده است، می‌خواهد به دیگران منتقل سازد و به این طریق در دل خواننده راهی بیابد. شیوة بیان در غزل مانند موضوع آن نیم روشن است. کلمات لطیف و نرم و خوشاهنگ است و در گوش شنونده تأثیر می‌کند و او را وا می‌دارد که دنبالة تخیلاتی را که شعر بیان شده است بگیرد و باریکیهای مضمون را دریابد.
سیر تطور و تحول غزل از ابتدا تاکنون :
سرودن اشعار غنایی از زمانهای بسیار دور توسط شاعران یونان باستان شروع شد که در اشعار خانم)بیلیتیس) و خانم سافو ( Sapho) و دیگران نوع شعر غنایی را خوبتر می یابیم، که مسایل عشقی را با سوز و گداز بیان داشته اند.
شاعران تازی زبان عرب از زمانهای خیلی دور با شعر و شاعری سروکار داشتند و در دوره ای قبل از اسلام در وصف همه چیز ها که دوستش داشتند و برای ایشان اهمیت داشت قصاید طویل می سرودند و عشق و علاقه خود را نسبت به آن ا براز میکردند.
ادبیات عرب از قدیم دارای شعر غنایی بوده قبل از اسلام از ربع چهارم قرن ششم باید اینگونه اشعار مورد غور وبررسی قرارگیرد. تصنیفهای عاشقانه یی غنایی عربها که معمولآ در بحر خفیف بود ودرهنگام رقص با دف و مز مار میخواندند و چنین شعر را غنا میگفتند از زمانهای خیلی دور معمول بود و ( نسیب) که آنرا به معنی غزل یاد کرده اند. از قرن اول میلادی تا قرن هفتم میلادی بوجود آمده است .
بوی جوی مولیان آید همی
بوی یار مهربان آید همی
ظاهرآ اولین غزل شهر فارسی است که با آواز خوب وچنگ و دف توسط رودکی در محفل ( امیر نصر سامانی) نواخته شده است . مدایح رودکی از نظر صنعت گرانبها ترین قسمت آثار او نیست او غزلسرای نشاط انگیز، ظریف وبا احساسی است . شاعران هم عصر رودکی نیزبه استادی رودکی در غزلسرایی اعتراف کرده اند، چنانچه عنصری گفته است:
غــــزل رودکی وار نیکـــــــو بود
غزلــهای من رودکی وار نیست
(البته برخی نیز قدیمی ترین غزل زبان دری را از شهید بلخی دانسته اند که با این مطلع آغاز می شود
مرا بجان تو سوگند و سخت سوگندی
که هرگز از تو نه بشنوم پنـــــــــــــدی
دهند پندم من هیچ پنــــــــــــد نپذیرم
که پند سود ندارد بـــه جای سوگندی )
بعد از رودکی شهید بلخی بهترین اشعار غنایی را در قالب غزل سروده است، چنانچه فرخی گفته است:
از دلارامی ونغزی چون غزلهای شهید
وز دلاویزی و خوبی چون ترانۀ بـوطلب

بعد از شهید بلخی ، ابو اسحاق جویباری و ابوطاهر طیب بن محمد خسروانی اشعار خوب غنایی در قالب غزل سروده اند. پس از اینها دقیقی بلخی، کسایی ومنجیک ترمذی ورابعه بلخی اشعار غنایی وغزلیات عاشقانهً پرسوز دارند. بعد از دوره سامانیان در زمان غزنویان فرخی، عنصری ومنوچهری غزلسرایان بزرگ ادبیات دری شمرده میشوند. از شاعران قرن پنجم قطران و ناصر خسرو بهترین غزلسرایان دری حساب میشود و بعد مسعود سعد سلمان است که شعر غنایی دری را استوار ساخت.
ابوالفرج رونی استثنا ئاً نخستین شاعری است که سبک دوره اول غزنوی را ترک گفت و ارزقی که پیرو شیوۀ عنصری بود و همچنین امیر الشعرا برهانی و امیر معزی و دیگر شاعران قرن ششم کم وبیش به کار تغزل دست زدند ولی اوج کار تغزل در شعر فارسی در دوران اول غزنویان که به راستی باید آنرا دوران جلوۀ کامل تغزل در زبان فارسی نامید به پایه کمال رسید .
همچنان سنایی و انوری و خاقانی و خواجو وعراقی غزلسرایان بی بدیل اند که بعدآ مورد توجه سعدی و حافظ قرار گرفتند و از اشعار آنها تصویر و خیال و تشبه را تصرف کرده اند و گاهی از اشعار آنها تضمین نیز کرده اند.
غزلسریان مشهور سبک هندی ابوطالب آملی، نظیری، عرفی، ابوطالب کلیم، بیدل و غنی کشمیری و دیگران غزلسرایی را به سبک مغلق و پیچیده در آورد که بعدآ توسط غزلسرایان دری زبان افغانستان و ایران سبک هندی تا چندی دنبال گردید.
تا نیمه قرن هفتم غزلهای عارفانه و عاشقانه از هم جدا بود ولی از اواخر قرن هفتم به بعد به اثر نفوذ غزلسریان بزرگ چون: مولوی، عراقی، سعدی، و دیگران غزل عارفانه و عاشقانه با هم امتزاج پیدا کرد وبه شیوه نو ظهور کرد.
غزل در قرن ( چهارم وپنجم) به شکل ابتدایی بوده ودر قرن ششم شکل واقعی خود را باز گرفت ودر قرن (هفتم، هشتم، نهم) پیشرفت زیاد کرد ولی در دوقرن ( دهم ویازدهم) در شیوه عراقی اشعار غنایی و ملحون شیوۀ خراسانی را دنبال کردند. در قرن (دوازدهم وسیزدهم) شیوۀ غزل به سبک عراقی باز گشت واز قرن ( یازدهم) و اوایل قرن ( دوازدهم) علاوه بر تآثیرات فلسفه های یونانی بالای شعر دری و همچنان تضمین، تقلید و سرقت از ادبیات عربی، ادبیات غربی نیز کم کم راه خودرا در شعر وادب فارسی باز کرد که در قرن یازدهم و دوازدهم به پیمانه جزیی بود.
غزل سرایان معاصر:
فهرست الفبایی از شاعران غزل سرای معاصر ایران:
مهدی آذری - محمدرضا احمدی فر - علی رضا بدیع - آزاده بشارتی - سیمین بهبهانی - سیامک بهرام پرور - محمدحسین بهرامیان - محمدعلی بهمنی - سعید بیابانکی - حسین جلال پور - علیرضا خجو - صالح دروند - فریده دهداران - نجمه زارع - مونا زنده دل - اسماء شریف نژاد - آرش شفاعی – محمد حسین شهریار – شیون فومنی - زهرا معتمدی - حسین منزوی – محمد حسن معیری - رهی معیری - سیدمهدی موسوی - محمدسعید میرزایی - وحید نجفی- علی هوشمند- هدایت الله برزوئی - سلمان هراتی - مسلم فدایی - مصطفی کارگر - عبدالجبار کاکایی - فاطمه حق وردیان .
چکیده :
- در یکی از فرضیه‌های مربوط به پیدایش غزل گفته شده است که منشاء آن ترانه‌های عامیانه بوده است.
- از آنجا که غزل فارسی در سبک عراقی است. زبان ادب غنایی ما پر از صناعات بدیعی و تشبیه و استعاره و مجاز است، لغات نسبت به سبک خراسانی نرم‌تر و تراش خورده‌تر است، درصد لغات عربی زیادتر است.
- نام‌ گذاری‌هایی‌ چون‌ غزل‌ نیمایی، غزل‌ سپیده، غزل‌ پست‌مدرن، غزل‌ امروز و... کوششی‌ برای‌ رسمیت‌ بخشیدن‌ به‌ جریانی‌ رسمیت‌ یافته است ، حافظ با آمیزش غزل عرفانی و عاشقانه ، مکتب تازه غزل تلفیقی را ایجاد کرد .
- غزل از درون مایه به غزل عاشقانه ، عارفانه ، فلسفی و تلفیقی و سیاسی اجتماعی رده بندی می شود .
- شعرای چون مولوی، سعدی، خواجو، حافظ ودیگرشاعران قرن هفتم وهشتم، بیش ازهرنوع شعر به غزل سرائی شهرت دارند .
- نخستین غزلسرای بزرگ تصوف سنایی است. او نخستین شاعری است که برای بیان تفکر عرفانی از شکل غزل بهره برد .
- سنایی را باید «پدر غزل» نامید. اسلوبی که او ابداع کرد بعدها شیوة خاصّ غزل شد، و هر کس در این شیوه زبان گشوده از او پیروی کرده است. غزلیّات سنایی سرچشمه‌ای است که همة آثار غزلسرایان از آن منشعب است.
- در دوره های نخستین ادبیات فارسی شعر بیشتر صورت قصیده داشته است. غزل بعد از قصیده به وجود آمده و دیرتر و آهسته‌تر پیش رفته است.
منبع : http://www.andishaenau.com

کاربرانی که این نوشته را خواندند
این نوشته را 2624 نفر 5423 بار خواندند
مرتضی برخورداری (18 /05/ 1395)   | محمد رجایی (01 /10/ 1399)   |

تنها اعضا میتوانند نظر بدهند.

سریال خاتون قسمت6
سریال خاتون قسمت 6
تبلیغات فرهنگی
تو را به هیچ زبانی
ورود به بخش اعضا

تولد اعضا