Ebrahim Hadavand

نقش ارکان عروضی در آهنگ شعر

با احترام به ساحت بلند شعر و ادب و هنر ایران زمین
و با سپاس از مدیریت محترم سایت ارزشمند شعر ایران و با عرض ارادت به محضر سروران، شاعران و اساتید گرامی.
مدتهاست موضوعی ذهن مرا بخود مشغول ساخته که این مشغله را در اینجا و در قالب مطلب به اشتراک میگذارم. از اینکه شریک مشغله ی ذهنی این کمترین می شوید منت بارم.
قطعا عزیزان و اساتید گرامی به این مهم واقف اند که آشنایی با علم عروض و اوزان و ارکان عروضی مهمترین عامل برای سرایش یک شعر زیباست.
گاهی هنگام مطالعه در کتب و یا تحقیق در مقالات یا سایت های مختلف با نظرات گوناگونی در این باره مواجه می شویم. اما در هر صورت، خوانش درست شعر، تشخیص هجاهای کوتاه، بلند و کشیده و در نهایت تمیز ارکان مصاریع، عوامل شناخت وزن شعر می باشند. هرچند استخراج درست هجاها و قرار دادن آنها در جای درست، شاید راه حلی ساده و کافی برای سرودن یک شعر باشد اما موضوع اصلی ما شناخت و معرفی وزن یک شعر بصورت صحیح و دارای آهنگ میباشد. یعنی اینکه یک شاعر بتواند پس از سرودن یک شعر، وزن آنرا بخوبی بشناسد.
"عروض و قافیه" این دو واژه را اغلب در متون علمی ادبی، همراه و در کنار هم دیده ایم. اگر قافیه و ردیف را در شعر بشناسیم و مشخص کنیم، در واقع بخش مهم و قابل توجهی از آهنگ شعر را مشخص کرده ایم. به عبارتی، معیار و اساس سنجش آهنگ شعر را ردیف و قافیه بدانیم و از ردیف و قافیه شروع کنیم. شاید در ادامه ی مطالبم بتوانم پاسخ سوالِ ذهنِ شما- که، چرا از وزن سخن گفتیم اما به آهنگ رسیدیم؟! را بدهم. برای روشن تر شدن موضوع غزلی انتخاب و تقطیع میکنیم.
وزن غزلِ منتخب، طبق آنچه که در جزئیات ذیل، شرحا به نظر خواهد رسید هیچ ایرادی ندارد. اما به آهنگی که از خوانش ابیات این غزل به گوش آشنای شما مخاطب گرامی میرسد دقت کنید و آنرا با آهنگ وزنی که در انتهای غزل عنوان میکنیم مقایسه کنید.
غزل از بنده حقیر:
یادت بخیر اِی که مرا بُرده ای ز یاد
بر جان دوباره شعله یِ دلتنگی اَت فتاد
با وعده ای اگر چه که شادم نمیکنی
بیچاره دل به آتشِ قهرت بهانه داد
سوزانَد این شراره چنانم به گِردِ خویش
پروانه ایست دل که ز مِهرت تهی مباد
ای نازِ نوشخندِ تو گیراتر از شراب
مست از چه یی؟ که مِهر مَرا داده ای به باد!
آباد باد مُلک پر از آرزوی دوست
ویرانه ای به کلبه ی قلبم بنا نهاد
خط عروضی ابیات بالا.