آگاهی ام از هر دو جهان ، وحشت داد
تا بال نداشتم قفس ، تنگ نبود . بیدل دهلوی
پی نوشت:
١. این بیت در مذمتِ #آگاهی است ؛ سخن از تاثیرِ #ذهن و دانسته های ذهنی است بر مکانِ #زیست . دانسته هایی که راوی انگار عملاً توانایی استفاده از آن ها را ندارد ؛ درست مثل بالی که در #قفس ، یک چیز لوکس و اضافه است و جز تنگ کردن فضای قفس فایده ای ندارد ... راوی از خودِ قفس ، وحشتی ندارد بلکه مدتی هم در آن احساس راحتی کرده است و اگر سخن از وحشتیست این وحشت به آگاهی و یا بال خودش برمی گردد که قفس را از فراخیِ سابق انداخته است !
٢. راوی برای توصیف زیستگاه خود به جهان استعاره ها پناه برده است و بال و قفس مفاهیم عاریتی اویند .
٣. آیا آن چه که اُنس و راحتی #آدم_و_حوا را آشفت و موجبات #هبوط ایشان را فراهم ساخت و آن ها را به دامان وحشت و تنهایی #دنیا انداخت ، آگاهی از #درختِ_ممنوعه نبود ؟! ـ
۴. این هم از #دوگانه_اندیشی ایرانیان است که هم اطلُبواالعِلمَ مِنَ المَهدِإلَى اللَّحْدِ : ازگهواره تا گور دانش بجویید را پذیرفته اند و هم خوشا آنان که هِر از بِر ندانند را از #بابا_طاهر ... مشهور است وقتی #ابوریحان_بیرونی در بستر مرگ بوده، مساله‌ای از کسی می‌پرسد. او می‌گوید: «حالا چه وقت پرسیدن است؟» ابوریحان می‌گوید: «بدانم و بمیرم بهتر است یا ندانم و بمیرم؟» ... حالا این را مقایسه کنید با این ترانه ی مشهور مسعود فردمنش : فرقی نداره وقتی ندونی و نبینی/غصه ت می گیره وقتی می دونی و می بینی
۵. «آگاهی» یا همان «بال» ، جهانِ راوی را دوپاره کرده است : جهانِ پیشاآگاهی او ، امن و عاری از وحشت است و جهان پساآگاهیِ وی ناامن و وحشت آور ... «قفس» در هر دو جهانِ پیشاآگاهی و پساآگاهیِ راوی حضورِ پُررنگی دارد ... گویا تنگیِ قفس ، یک حالتِ ناخوشایندِ روحی است که بر راوی عارض شده ـ
۶. به قولِ #مهدی_گنجوی ، گویا همیشه آگاهی ما از بَلبَشو ساخته می شود.در این بیت ، حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که آگاهی راوی از بلبشو ساخته نشده اما جهان ها و نظم های پیشین او را به بلبشو کشانده است . و حالا پرسش این جاست که آیا آگاهیِ خنثی و بی اثر هم وجود دارد ؟ هر چند که گفته اند : روزنامه ی شنبه ، آشغال روز یک شنبه است و یا این که #دانایی فقط یک شاخهٔ درخت زندگیست! ـ
٧. #سید_حسن_حسینی در پیشانیِ یکی از آخرین نوشته هایِ خود به این بیت بیدل دهلوی اشاره کرده و در ادامه ی آن نوشته است : خوشا آنان که نمی دانند و با میله هایِ قفس فالوده می خورند ـ
#احمد_اذرکمان . ٣١ خرداد ٩٩