دهریز بروجرد روستایی از عهد ساسانی

دهریز (دِه‌ریز) روستایی از توابع شهرستان بروجرد واقع در استان لرستان است. این روستا در دهستان بردسره از بخش اشترینان شهرستان بروجرد قرار دارد.

"دهلیز" و "دیک ریز" از نام‌های پیشین این روستا بوده است.

جمعیت این روستا در سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ۱۴۷۹ نفر شامل ۷۸۹ مرد ۶۹۰ زن و جمعا ۴۳۶ خانوار بوده است.

دهریز، با وسعت دو هزار هکتار، (در اصطلاح محلی حدود ۱۰۸ جفت زمین) از شمال به دهکده‌ی کهکدان و از جنوب به دهکده‌ی رضاآباد و مشرق به دهکده‌ی واشان و ده‌ یوسف علی و از مغرب به روستای گلدره و رحمان آباد منتهی می‌گردد.

مردم دهریز به زبان لری سخن می‌گویند و شامل چندین طایفه از جمله بومی، کولیوند، شلالوند، روزبه و زیار می‌باشند.

روستای دهریز در منطقه‌ای وسیع، با زمین‌های صاف و حاصلخیز واقع شده، که در طول تاریخش، محل مسکونی روستا در سه محل جابه جا شده است.

زمین‌های کشاورزی این روستا، تا قبل از تقسیمات اراضی، توسط خان‌هایی به نام‌های "ولیپور"، "محمدعلی خان"، "عزت‌اله خان"، "نصرت‌اله خان" و "محمدتقی خان" اداره می‌شده، که افراد ساکن به صورت رعیت مالکی بر روی این زمین‌ها کار می‌کرده‌اند. در آن دوران، روستای دهریز، به دو بخش، "دو دانگ" و "چهار دانگ" تقسیم ،که هر کدام توسط مالکین نام برده‌ شده در بالا اداره می‌شده است.

این روستای تاریخی در زمان "یزگرد سوم"، آشپزخانه‌ی سپاه ایران در در مقابله با تهاجم اعراب بوده است. همچنین در این روستا، تپه‌ای وجود دارد بنام چار طاقی (چهار طاقی) که این تپه‌ی بسیار قدیمی، شناسنامه‌ی قدمت تاریخی این روستاست. این تپه آرامگاه نخستین محل روستا بوده است.

دشت گشاده‌ای که بین این روستا و مابقی روستاها واقع شده، سال‌ها شاهد جنگ و گریز سپاهیان مختلف از ماقبل تاریخ تا زمان یزدگرد سوم که با حدود ۱۲۰ هزار سپاه در این منطقه سکنی گزیدند، بوده است. بنابر قراین و شواهد و مدارک، سپاهیان ایران در نبرد با مهاجمان عرب، محل این روستا را به عنوان آشپزخانه انتخاب کرده و از این مکان آذوقه لشکر را تامین می‌نموده‌اند، که بعدها نیز به همین نام (دیک ریز، دهلیز) شناخته شده است.

گویا یکی از دلایلی که سپاه ایران، در آن زمان، این مکان را به عنوان مقر فرماندهی چندروزه‌ی خود انتخاب کرده بود، وجود آتشکده‌ی بزرگ "چار طاقی" بود که "آتش مقدس" را در آن نگهداری می‌کرده‌اند.

از خرابه‌های فعلی چار طاقی، پیداست که آن مکان تاریخی، در دوران خود، مکانی بزرگ با وسعتی در حدود ۳۰۰ در ۳۰۰ متر بوده است.

تپه‌ی چار طاقی، یکی از آثار ملی ثبت شده در ایران است که قدمت آن مربوط به قرون اولیه میانی اسلامی می‌باشد و در تاریخ ۱۳۸۵/۱۲/۲۸ به شماره ثبت ۱۸۳۴۶ در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت شده است.

از دیگر مکان‌های تاریخی این روستا، که در کتاب "تاریخ حزین" به ثبت رسیده است، وجود مقبره‌ی "شاه علی بیگ پیرناگ" (شاهزاده علی) می‌باشد.

از مدارک و متون تاریخی، مشخص گردیده که، در روزگار حکمرانی بزرگان آق قوینلو بایندریه، "بایسونقر میرزا ابن یعقوب بیگ" به کوشش "صوفی خلیل" به شاهی رسید و اما سایر امرای آن طایفه، "مسیح بیگ" نامی را به شاهی برگزیدند، میان "مسیح بیگ" و "صوفی خلیل" جنگ در می‌گیرد و "محمود بیگ آقرلو محمد" گریخته و راهی همدان می‌شود، در این بین "شاه علی بیگ پیرناگ" او را به سلطنت نهاد، اما "صوفی خلیل" لشکر بدان سو کشید و آن‌ها را در حدود بروجرد در جنگی خونین بکشت و در روستای دهریز مدفون نمود.

از دیگر آثار تاریخی که از این روستا قابل ذکر است، وجود حمام قدیمی که به سبک معماری خاص با ملات، خشت، گل و ساروج ساخته شده و امکانات قدیمی که در آن تعبیه شده قابل توجه می‌باشد. قدمت آن‌را به دوران حکومت تشمال‌ها نسبت داده‌اند.

گردآوری و نگارش:
#لیلا_طیبی (رها)