نظر به این که برخی از دوستان شاعر بخصوص جوانترها در اشعار ارسالی خود گاهی وجه تمایز قالب « رباعی » و « دوبیتی » ( ترانه ) را نمی دانندا لازم دانستم شرحی مختصر از تفاوت ها و شباهت این دو قالب زیبای شعری را عنوان کنم:
١ ) رباعی:
قالب شعری اصیل ایرانی است که نام این قالب مأخوذ از واژه عربی « رباع » به معنی چهارتایی است و همان طوری که از نامش برمی آید از چهار مصراع هم وزن عروضی تشکیل می شود . و غالبا مصراع های اول و دوم و چهارم با هم ، هم قافیه هستند .و در برخی موارد مصرع سوم نیز با سه مصراع دیگر هم قافیه است .بیشتر شعرای رباعی سرا سه مصراع اول را در حکم مقدمه ای برای مصراع چهارم قرار می دهند .
یعنی هدف اصلی و کلام اصلی شاعردر مصراع چهارم بیان میگردد . به بیان دیگر رعایت قافیه در  دو مصراع بیت اول و مصراع دوم بیت دوم (مصراع چهارم رباعی) الزامی است و
رعایت قافیه در مصراع سوم اختیاری است
این قالب شعر ایرانی بلحاظ توانمند و موجز بودن مورد استقبال شعرای عرب ،ترک و اردو زبان نیز قرار گرفته است وزن رباعی بطور کلی «لا حَولَ وَ لا قُوه اِلا بِالله» است ولی بر مبنای علم عروض شعرا برای رباعی اوزان متعددی استخراج کرده اند ، اساس وزن رباعی بر «مستفعل مستفعل مستفعل فع» نهاده شده است، که با استفاده از اختیارات شاعری یعنی با ابدال که از مستفعل ، مفعولن حاصل می‌شود
و قلب که از مستفعل ،فاعلات به دست می‌آید. به ۱۲ وزن تبدیل می‌شود:
که مفعولن را می‌توان در هر سه رکن به کار برد. اما فاعلات فقط در رکن دوم می‌تواند به کار رود.
به این ترتیب در ۱۲ وزن می‌توان رباعی سرود؛ که این دوازده وزن به شرح زیرند
۱ – مستفعل مستفعل مستفعل فع
۲ – مفعولن مستفعل مستفعل فع
۳ – مستفعل مفعولن مستفعل فع
۴ – مستفعل مستفعل مفعولن فع
۵ – مفعولن مفعولن مستفعل فع
۶ – مستفعل مفعولن مفعولن فع
۷- مفعولن مستفعل مفعولن فع
۸ – مفعولن مفعولن مفعولن فع
۹- مستفعل فاعلات مستفعل فع
۱۰ – مفعولن فاعلات مستفعل فع
۱۱ – مستفعل فاعلات مفعولن فع
۱۲- مفعولن فاعلات مفعولن فع
لازم به ذکر است که اوزان رباعی به این دوازده‌ وزن محدود نمی شود
و دوازده وزن دیگر نیز با افزودن یک حرف صامت به آخر هریک از این اشکال به دست می‌آید.
به طور خلاصه اگردر سرایش همان وزن « لاحول و لاقوة الابالله » رعایت شود کافی است و اگر رعایت نشود نمی توان آن را رباعی نامید .
محتوای رباعی­ ها بیشتر عارفانه، عاشقانه یا فلسفی است که بر همین اساس نیز تقسیم بندی شده اند
٢) دو بیتی
شعری است که در دو بیت سروده شده و با رباعی در قافیه بندی یکی است یعنی: شعری است در دو بیت با مطلع هم قافیه
و مصرع چهارم هم قافیه با دو مصرع بیت مطلع که در وزن با رباعی فرق داردو بر وزن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل سروده می گردد
از مشهورترین دوبیتی سرایان ادب پارسی  حضرت بابا طاهر همدانی است که معروفترین دوبیتی های او به لهجه لری است
اشعاری را که به  لهجه های محلی سروده شده باشد، اد  فهلویات (پهلویات) می نامند
همانگونه که عرض شد دو بیتی تنها یک وزن دارد و آن هم «مفاعیلن مفاعیلن فعولن » می باشد . یعنی بحر : هزج مسدس محذوف
درون مایه دوبیتی را مضامین عرفانی و نیز غنایی تشکیل می دهند . یعنی ترانه یا دوبیتی بیشترشامل مضمون عشقانه و عارفانه است.
شباهت دوبیتی و رباعی فقط در تعداد بیت و طرز قرارگرفتن قافیه می باشد . یعنی هر دو با چهار مصراع یا در دو بیت سروده می شوند .
تفاوت های دوبیتی و رباعی :
ــ در وزن
ــ در موضوع
ــ رباعی با یک هجای بلند آغاز می شود
- دوبیتی با یک هجای کوتاه شروع می گردد .
ــ در رباعی مقصود اصلی شاعردر مصراع چهارم قرار دارد .
و در خاتمه کلام توجهتان را به این نکته معطوف می کنم که هر دوبیتی خارج از اوزان رباعی و وزن دوبیتی ، قطعه نامیده می شود .
مثلاً اگر یک شعر که شامل دوبیت باشد و در آن مثل رباعی و دوبیتی ردیف و قافیه در مصراع های اول و دوم و چهارم رعایت شده باشد، ولی بر وزن مثلا فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن باشد دیگر قالب آن شعر رباعی یا دوبیتی منظور نشده ، بلکه قالب آنرا یک قطعۀ شعری یا قطعه می نامند. .
خلاصه آنکه رباعی و دوبیتی از نظر شکل ظاهری شبیه هم هستند و تفاوت آن دو بیشتر در وزن عروضی آن هاست و باید به
وزن آن ها دقت شود . رباعـــی بطور عام بر وزن « لاحول و لاقوة الابالله » و دو بیتی بر وزن « مفاعیلن مفاعیلن فعولن »هزج مسدس محذوف که به وزن دوبیتی معروف است می باشند .

باسپاس
سیدمحمدطباطبایی