باری در بررسی نمایش های تقلید و شکل اجرایی آن در کنار شکل داستانی ساده و روانش، شاهد ارزش خاص این نمایش «تقلید» در بین مردم یا تماشاگران به عنوان یک وسیله ی سرگرمی و لذت هستیم. هر چند در شکل ظاهری خود بسیار ساده و ابتدایی به نظر می آید و شاید با معیارهای امروزی کمتر بتوان نام کمدی بر آن گذاشت، لیکن نکته ی قابل توجه این است که تقلید از نظر متن و اجرا مسائلی را مطرح می سازد که شاید در دوره ی تاریخی خود برای مردم عادی مبتلا به عموم بوده است، یعنی اخلاق و رفتاری را مورد هجو قرار می دهد که در زمان خود به عنوان یک صفت منفی رایج بوده استف مثلا مسخره کردن لهجه ی مردم شهرها یا تنبلی و سستی بعضی از مردم در کارهای روزمره یا طماع بودن آنها نسبت به ثروت دیگران. اما از نظر بازیگری و ایفا کنندگان نقش ها، به نظر می رسد بازیگران تقلید به احتمال زیاد از نظر اجرایی، اندیشه و هنر فردی و گروهی خود را در بازسازی و خلق فضا و متنی که ارائه می دهند، نمایان می سازند. از این رو قدرتی خاص در به اختیار گرفتن صحنه یافته و با اجراهای متعدد این قدرت کامل تر می شود، به گونه ای که اوج این قدرت را به صورت فردی، در شخصیت کریم شیره ای در دربار ناصرالدین شاه و به صورت گروهی در بازیگران و همراهانش می توان یافت.
نمایش تقلید در جریان پیشرفت و تکامل خود ضمن اینکه از بازیگران بیشتری کمک می گیرد صاحب عنوان های مستقل و داستان و موضوعات آموزنده نیز می شود که هر کدام ضمن جواب دادن به روحیه ی سرگرمی و تفریح جوی مردم، تأثیرات خاصی نیز در مخاطب خود می گذارد. جمشید ملک پور درباره ی یکی از داستان های تقلید که عنوان مستقل یافته بود، می نویسد:« از جمله بازی های تقلید که عنوان مستقل یافتف می توان از کچَلَک بازی نام برد که گویا حسن کچل، شکل تغییر یافته آن باشد.»(ملک پور،269:1363)
بهرام بیضائی نیز درباره ی داستان این نمایش می نویسد:« ظاهرا «حسن کچل» یکی از این بازی هاست و آن جوانکی است فقیر که مرتبا به خواستگاری دختر یک حاجی بازاری می رود و هر بار ضمن فحش و دعوا با حاجی - که او را قابل نمی داند- از میدان در می رود و باز می گردد.»(بیضائی:170:1344)
آن گونه که از این داستان بر می آید اختلاف طبقاتی موجود در جامعه ی آن روز در قالب جوانی فقیر و نیز حاجی بازاری پولدار نمایان می شود. به نظر می سرد نمایش تقلید «حسن کچل» با نشان دادن اوصاف منفی و غیراخلاقی بعضی از مردم یا تیپ های اجتماع، در نوع نگاهشان به ارزش ها و اخلاقیات، تازیانه ای اخلاقی به کاسبکاران پولدار طماع و بیکاران رِند و مفت خور زده تا آنها را از خواب غفلت رهانیده و ضمن هجو این اوصاف شاید بتواند درس اخلاق نیز به مخاطبان خود داده و آنها را از این مفاسد سطحی دور نماید. همان طور که گفته شد نمایش تقلید داریا متن مکتوب و نوشته شده ای نبود، بلکه با قدرت بداهه سازی و خلاقیت بازیگرانش در اجرا، ارزش های خود را متبلور می ساخت. مایل بکتاش درباره ی یکی از اجراهای تقلید و سندی که در اختیارش قرار گرفته، می نویسد:« از حدود اواخر سلطنت مظفرالدین شاه و اوایل دوره محمدعلی شاه سندی در دست است که عبارت از اجرای ضبط شده ی یک نمایش خنده آور بر روی صفحه ی گرامافون با عنوان تقلید هانس پینه دوز که در زیر آن با حرف لاتین این عبارت آمده است:
Scene comiqus hans phnadous Persian Male comic و این توضیح به انگلیسی اضافه شده است:« چهار تن از معروف ترین مقلدان اواخر دوره قاجاریه که نامشان معلوم است با صدایشان در این اجرای ضبط شده شرکت داشته اند.»(بکتاش:36:1377)
از تعاریف داده شده متوجه یک نوع نمایش شادی آور تحت عنوان تقلید هستیم که قدمت آن طبق منابع به دوره های صفویه و زندیه می رسد و به نظر می رسد هدف از آن، ضمن ایجاد سرگرمی برای مخاطب، یک نوع نقادی اجتماعی نسبت به آن دوره بوده است. این نمایش تا حدودی داستان وار، به حدی مورد حمایت مردم واقع شد که توانست از نظر مکان اجرائی، پاتوق های ثابتی در بعضی قهوه خانه ها پیدا کند، هم چنین به صورت سیار نیز به خانه های بعضی از مردم طبقه متوسط و پائین جامعه رفته و در مراسم و جشن های مختلف به اجرای نمایش بپردازد.
نمایش تقلید در مسیر پیشرفت خود تحولاتی یافت که توانست نمایش های دیگری را از دل خود بیرون دهد، هم چنان که نمایش بقال بازی از آن جمله است.
پایان قسمت چهارم

حسین عامریان / کتاب ماه هنر/ مهر و آبان 1386 ص 56