شب یلدا

شب یدا
همه می‌دانند که شب یلدا طولانی‌ترین شب سال است. در باور ایرانیان قدیم این شب نحس بوده است و در فرهنگ نیز دربارة نحوست آن سخن گفته شده است. در برهان قاطع آمده است که «یلدا شب اول زمستان و آخر پاییز است که اول جدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شبها است در تمام سال و در آن شب یا نزدیک به آن شب آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند آن شب بغایت شوم و نحس و نامبارک می‌باشد» معلوم می‌شود علاوه بر اینکه در سرمای سخت زمستان مدت زیادی از دیدن خورشید محروم بودند و بنابر عقاید مذهبی نیز فکر می‌کردند که این شب طولانی حملة اهریمن را دربر دارد. از طرف دیگر به سبب اینکه فردای آن شب روشنائی بر جهان چیره می‌شد و روز طولانی می‌گشت مردم برای دفع نَحوست آن شب و باز آمدن خورشید در فردای آن شب به شادی گردهم می‌نشستند و به دور آتش جمع می‌شدند و در انتظار طلوع خورشید می‌ماندند.
یعنی در حقیقت منتظر زایش دوبارة خورشید بودند تا نُحوست شب طولانی را با تولد خود از میان بردارد.
ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقه دربارة این روز می‌گوید «نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن انقلاب شتوی است. گویند این روز نور از حد نقصان به حد زیادت خارج می‌شود و آدمیان به نشو و نما آغاز می‌کنند و پری‌ها به فنا روی می‌آورند»
به دی ماه «خورماه» (خورشید ماه) نیز می‌گفتن که با نخستین روز خرمش (خرم روز، اورمزد) پس از فروردین پر آیین‌ترین ماه ایرانی بوده است. با توجه به اینکه نخستین روز دی ماه (خرم روز) بلندترین شب سال را پشت سر دارد پیوند این ماه به خورشید بر پایه‌ای درست استوار است. در این روز خورشید از نو زاده می‌شود.
ایرانیان برای آنکه شب یلدا برغم اهریمن برکنش به خوشی بگذرد آخرین بازمانده‌های میوه‌های پاییز را که جمع کرده بودند بر سفره می‌گذاشتند و گاهی تا صبح شادی و شب زنده‌داری می‌کردند. آوردن این میوه‌های خشک و تر «میزد» نام داشت و میهمانی مذهبی بود و فدیه‌ای بودکه نثار اورمُزد می‌کردند و چون پس از آن زمستان می‌آمد و دیگر میوه‌ای پرورده نمی‌شد این خوان میوه‌ها و خوارکی‌ها شگون داشت و زمستان را که در پیش بود پربرکت می‌گردانید.
امروز نیز همین رسم بجا مانده است و در این شب معمولاً از انار، سیب، به، خربزه، هندوانه، انگور و میوه‌های خشک زینت بخش مجلس‌ها و شب چله در خانه‌هاست. تا بیدار ماندن را مطبوع و دلنشین کند به این ترتیب به پیش‌باز چله بزرگ می‌رفتند که از روز یکم دی ماه آغاز می‌شد.
منابع:
۱-جشن‌های ایرانی، دکتر رجبی.
۲-فرهنگ ایران کهن دکتر فره‌وشی
۳-هزاره‌های گمشده، دکتر رجبی