پس مویه های زلزله ارسباران
از زلزله و عشق خبر کس ندهد
آن لحظه خبر شوی که ویران شده ای (دکتر کدکنی)
پیشگفتار
91 شاعر در این مجموعه در مصائب زلزله وحشتناک منطقه ارسباران (21مرداد1391 ه. ش) مرثیه سرایی کرده و در سوک جان باختگان آن حادثه اندوهبار غمنامه ها سروده اند. بیاد روزی دردناک و پر اندوه که خشم زمین ، تعداد زیادی از هموطنمان را در دل خاک فروکشید و قلب مردم ایران زمین را داغدار ساخت .
اوره ک پارچالانیر ریشترلریله
قه هه ردن اسمه سین دوداق نئیله سین!
هیبتلی قاراداغ دیز چؤکن یئرده
سوواقدان تیکیلن اوتاق نئیله سین !(1)
عصر روز شنبه 21 مردادماه (19 رمضان) دو زلزله پیاپی به بزرگی6و 2/6 ریشتر، منطقه ارسباران را به شدت لرزاندو ده ها روستا را در شهرهای اهر، هریس ، ورزقان با خاک یکسان کرده و نزدیک به 300 نفر از مردم این منطقه را به کام خود کشید . زلزله ای که حدود 20 هزار واحد مسکونی روستایی و 12 هزار واحد دامی را در300 روستای این منطقه ویران ساخت و حدود10 هزار خانه رادرمناطق شهری تخریب کرد !
*****
منطقه ای که زلزله های 21 مرداد 1391 ه.ش و بیش از 5 هزار پس لرزه درآن به وقوع پیوسته در شمال شرقی استان آذربایجانشرقی با مساحت12هزار کیلومتر مربع بنام «ارسباران» شناخته می شود که نام دیگر و قدیمی ترآن «قره داغ = قاراداغ» می باشد . این منطقه بیش از یک هزار روستا دارد که اینک حوزه جغرافیایی رسمی آن شامل شهرهای اهر،کلیبر ،هریس ، ورزقان ،خداآفرین و هوراند میباشد لکن مناطقی از شهرستانهای جلفا ، تبریز ، پارس آباد،گرمی ،مشکین شهر،مرند و شبستر نیزتا چند سال پیش در این حوزه قرار داشتند و اینک نیز همان تعلقات خاطر در ارتباطات فرهنگی و عاطفی مردم کماکان ادامه دارد، که درامداد رسانی به زلزله زدگان سال 1391 ه.ش این پیوند و محبت و هم ولایتی بودن ،نمود عینی پیدا کرد.
دراین اوضاع هولناک و اندوه بار، پیام مقام معظم رهبری، همه مسئولان و مردم سرتاسر ایران را به کمک و امداد رسانی مردم زلزله زده ارسباران فراخواند و آنگاه سیل حضور مردم مهربان و انساندوست و رساندن امکانات موردنیازبه منطقه ،آرامشی فراهم ساخت که با حضور رهبر معظم انقلاب اسلامی در26 مرداد در منطقه ارسباران ،مرهمی شیرین بر جراحات تلخ حادثه دیدگان نهاده شد.
در این فاجعه طبیعی که همدلی و همیاری را به ارمغان آوردحوادثی رخ داد که در تاریخ منطقه ماندگار خواهد شد:
- از فداکاری های گلین(خانم گلی سعادتی )(2) در نجات جان 6 نفردر روستای «چای کندی»گرفته تا تلاشهای پیرمرد هریسی (آقای حیدرمحسن زاده ) درنجات مردم روستای «ولیلو». از فعالیتهای شبانه روزی مسئولین و کارمندان ادارات تا حضوردستجات گوناگونی از نیکوکاران. از تلاش خبرنگاران و عکاسان و اهل قلم تا همت مردانه کارگران و رانندگان و صنعتگران . از هوشیاری نیروهای نظامی – انتظامی تا تلاشهای بی وقفه سپاه و بسیج و ارتش . از تشکیل ستادهای بحران تا برگزاری همایش های زلزله شناسی و...
در ایجاد این حماسه های همدلی درمتن و حاشیه فاجعه زلزله ارسبارن ، اهالی شعر وادب ، عاطفی ترین همدلی ها را ابرازداشتند و با نوشتن سوگسرودها و مرثیه ها و غم نامه ها ، عظمت حادثه را به اطلاع شنوندگان رسانده و آنها را به امدادرسانی سریع فرا خواندند. اولین سروده ای که درصفحه تلفن های همراه ثبت شده ودل ها را به آشوب کشاند وخونابه از چشم ها روان ساخت این ابیات بود:
بلکه گؤزه للیگینه گؤز دیدی آی قاراداغ
پاییز نه تئز ته له سدی پوزولدی یای قاراداغ
کتلرین تالان اولدی، تیتره دی یالان اولدی
قیسمتدی اولان اولدی ، قان آخدی چای قاراداغ!
آقای خسروسرتیپی – شاعر با احساس آذربایجان – درحالیکه به شدّت گریه میکرد این سروده اش را از پشت گوشی تلفن همراه برای من خواند و جویای احوال شد.(3)
شاعران دراین فاجعه ،خون گریستند و غمنامه هایشان خون نامه شد. سروده هایشان مرثیه شد و این اشکها و خونابه ها ، برسینه سپید کاغذ، وقایع نگار زلزله شدند، تا درد و غم فراق کودکان ومادران در دل تاریخ ارسباران ، شاهد مظلومیت آنان باشدکه دراوج محرومیت درمناطق روستایی با زبان روزه ،درزیر خروارها خاک ، جان دادند و بازماندگان را درحسرتی تلخ وا نهادند.
****
کتابی که درپیش رو دارید یادگاری از همان روزهای تلخ وپر اضطراب مردادماه 1391 ه. می باشد که اینجانب اشعارشعرا و ادبای منطقه ارسباران ودیگر شهرهای ایران عزیز را در همان ایام جمع آوری نموده برای چاپ آماده می ساختم و مجموعه ای مستند تهیه می کردم تا انعکاس زلزله ارسباران را درآیینه ادبیات نیزمشاهده نماییم .همچنین با فراخوان شعر زلزله در جلسات «کانون شعر و ادب کتابخانه عمومی اهر» نیز اشعاری گردآوری گردید. و تعدادی از اشعار نیز از سایتها و وبلاگ های شخصی شاعران و مطبوعات برداشته شد. با نزدیک شدن به اولین سالگرد این حادثه اندوهبار، از سوی جلسات متشکله در فرمانداری اهر مقرر شد مجموعه اشعار زلزله با کمک مالی دانشگاه آزاد اسلامی اهر چاپ و منتشر شود لیکن با تغییرات ایجادشده در حوزه مدیریتی دانشگاه ، این اتفاق بایسته رخ نداد تا اینکه دومین سالگرد زلزله ارسباران فرا رسید ،دراین ایام ، با همیاری وطندوستانه آقای اصــغر زین العابدینی (نمایندگی آزمون های مبتکران در اهر)،توفیق الهی این امکان را فراهم کردکه همشهری فرهیخته مان در تهران ، جناب آقای یحیی دهقان-مدیر انتشارات مبتکران –چاپ و هزینه این مجموعه را تقبل فرموده و نام نیک دیگری درکارنامه درخشان خودشان به ثبت رساندند . خداوند همیشه یاریشان فرماید .
با فراهم شدن امکان چاپ ونشر«کتاب شعرزلزله ارسباران» اینجانب و شاعر ارجمند منطقه ،«آقای دکتر ابوالفضل قاسمبگلو» به ویرایش دقیق وتنظیم و تدوین کتاب پرداخته و توانستیم مجموعه ای از اشعار91 شاعر را(در قالب 120 سروده) تقدیم روح پاک جان باختگان زلزله سال 1391 ه. ش نماییم . یقیناً اشکهایی که در خواندن و شنیدن این سروده ها خواهد ریخت و دلهایی که در غم فراق آنان خواهدتپید ، بهترین تقدیر از صاحبان این اشعارو سروده ها می باشد.
این کتاب در حقیقت ، تاریخ منظوم زلزله ارسباران می باشد که وقایع و حوادث این حادثه تلخ، توسط شاعران متعهد در قالب شعر ثبت شده است.
*****
در این کتاب،اشعار شاعران محترم براساس حروف الفبا (نام خانوادگی)در دو بخش سروده های ترکی آذربایجانی و فارسی تنظیم شده است تا دسترسی خوانندگان محترم به آثار مورد علاقه به سهولت انجام گیرد .
اما در کتاب شناسی زلزله ارسباران،مناسب است آثارتدوین شده را معرفی کنیم تا ضمن قدردانی از پدیدآورندگان آنها ، توجه زلزله پژوهان را نیز به این مجموعه ها جلب نمائیم:
1. پایان نامه کارشناسی ارشدآقای جعفر مشرفی با عنوان « بررسی جلوه های تراژیک زلزله ارسباران درآینه ادبیات » دفاع شده دردانشگاه آزاد اسلامی اهردرسال 1392.
2. زیر آسمان خدا-نوشته آقای فردین اللهیاری –چاپ سال 1392 توسط انتشارات انس – تبریز.
3. آرزولارین¬یئنی¬گولشان باغی– نوشته مهندس اکبرحمیدی علیا¬روسوسن نواده رضی – چاپ سال 1391 –تهران.
4. مجموعه شعر ورزقان- سروده دکترحسین محمدزاده صدیق – تهران -1391.
5. مجموعه 4 جلدی «انقلاب اسلامی درآذربایجانشرقی-نوشته حسین دوستی- انتشارات یاس نبی – تبریز – 1392.
*****
برخود وظیفه می دانم از همکاری برادران و خواهران زیر در تهیه و تدوین این مجموعه شعر صمیمانه سپاسگزاری نمایم:آقای جعفر خضوعی(سردبیر محترم نشریه گویا)، آقای روح ا... اصغرپور، خانم ثریا تاری، آقای نادر نظام دوست و خانم سلوی حکم آبادی و آقای خلیل انتظاری .
حسین دوستی
مرداد1393- اهر