اشعار تعلیمی و عرفانی و اخلاقی از شعرای سبک هندی و دیگر شعرا( قسمت اوّل)
دکتر رجب توحیدیان استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سلماس
آدمی را دشمنی بدتـــــر نمی باشد ز مــــال
مغز آخــــر بــر شکستن می دهــــد بادام را
(سرخوش لاهوری)
آدمی را معـــــرفــــت باید نه جامه از حریر
در صدف بنگـر که او را سینه پر از گوهر است
(عمادالدین نسیمی)
آسودگـــی نگـــردد از راه سعــــــی حاصل
تا خواب خـود نیایـــــد، نتوان به خواب رفتن
(محسن تأثیر تبریزی)
آشنایــــــــی خلــــــق درد ســـــــر است
منقطـــــع بــــــــاش تـــا نــــــــدانندت
به در کس مـــــرو ز بهــــــر طمـــــــــع
تا ز در همچـــــــــو سگ نـــــــــراننـدت
گــــر شوی گــــــــــوشه گیــــر چون ابرو
بــــــر سر دیـــــــده هــــــا نشاننــــدت
این همـــــــــه جــــدّ و جهد حاجت نیست
هــــــــر چـــــــه روزی است می رسانندت
(ابن یمین)
آینه از باطـــــن صاف است محنت کش ز زنگ
شیشه از روشندلــی، بیــــــــداد خارا می کشد
(کلیم کاشانی)
از بزرگ بی هنـــــــــر، طفل هنرور بهتر است
سنگ کوهستـــان کجا همسنگ قدر گوهر است
(غلامعلی«مدّاح»)
از بیابـــان عـــــــدم تـــــــا سر بازار وجود
بــــه تلاش کفنـــی آمـــــده عریانــــی چند
(صائب تبریزی)
از جـــــــوی خضر رفتی گاهی به جوی دیگر
بــــودی اگـــر روانـــی، در آب زندگانـــــی
(تنهای قمی)
از چـــرخ بی مـــــــذلت حاجت روا نگــردد
تا آبـــــــرو نــــــریزی، ایــــــن آسیا نگردد
(غنی کشمیری)
از حیا بـــــــا چرب طبعان برنیاید هیچ کس
آب در هرجا که دیـدم، زیر دست روغن است
(بیدل دهلوی)
از زوال مهــر فهمیـــــــدم که گردون همتان
پست می سازند هــــر کس را که بالا می برند
(ناظم هروی)
برد چــــون خورشید هر کس را به اوج اعتبار
بر زمیــن چون سایه آخــر می کشاند روز گار
(صائب تبریزی)
از سپهر دون نمی بیند کســــی یک جا دو گام
مهر را گر نان گــــرمی هست، آب سرد نیست
(محسن تأثیر تبریزی)
از سختـــــــی زمانــه لب شکــــوه وا مکن
بر سنگ اگر چـــــــو سایــه بیفتی صدا مکن
(غنی کشمیری)
از صـــدف در شیوه همـــت نژادی کم مباش
قطره ای گــــر می ستانی، در عوض گوهر بده
(طغرای مشهدی)
از کثـــــــرت روزن نشود مهـــــر مکـــــرر
ای کج نظـــــران! کعبـــــه و بتخانه کدامست؟
(صائب تبریزی)
از گرانقـــــــدری نمـــــی افتد ز چشم اعتبار
پرتو خـــورشید اگـــــــر افتد ز روزن بر زمین
(صائب تبریزی)
از مسجـــــد و میخــــــانه وز کعبـه و بتخانه
مقصود خـــدا عشق است باقـــــی همه افسانه
(شاه قاسم انوار)
از مکافــــــات عمــل ایمــــــن نباید زیستن
سربریــدن های ناخــن، عبرت دل خستن است
(بیدل دهلوی)
از نسیمـــی دفتـــر ایـــــــام بر هم می خورد
از ورق گردانی لیــــــل و نهــــــار اندیشه کن
(صائب تبریزی)
از هنر افتـــــــد هنــر ور در شکنج پیچ و تاب
رخنه هـــــای آفـــت از جوهـــر بود فولاد را
(صیدی تهرانی)
از هنــــر کــار هنـــــــر پرور نمی یابد گشاد
از گهــــــــر پیوستــه باشد بــــر دل دریا گره
(زاهد تبریزی فرزند محسن تأثیر تبریزی)
اشک حسرت لازم ساز رحیـــــــل افتاده است
شبنم صبـــــح است آثـار نــــــم مژگان شب
(بیدل دهلوی)
افسر از لعــــــل و گهر بر فرق خود بینی عیان
گر ز خــود گردی تهی چون حلقه ی انگشتری
(محسن تأثیر تبریزی)
افلاک عاقـــــــل افکن و دیوانه بر کش است
ایام آشنــــا کُــش و بیگـانـــــه پـرور است
(کافی البخاری)
اگر به کعبـــــــه روی بی هوای یار بد است
وگر به میکــده باشی به یاد دوست نکــوست
(شاه نعمت الله ولی)
اگر زمانــه تـــــو را برگــــرفت غرّه مشو
که هر که را به فلک بـــــرد، بر زمین افکند
(غزّالی مشهدی)
اگر مرد رهـــــی، با کعبـه و بتخانه یکدل شو
که ره دور است می باید دو منزل را یکی کردن
(تنهای قمی)
اگر نه دیده ی بینایـــــی تـــو معیوب است
هر آنچه جلوه درین پرده می کند خوب است
(واعظ قزوینی)
امان خواه از گزند خلق در گـــــرم اختلاطی ها
که عقــــــرب بیشتر در فصل تابستان شود پیدا
(بیدل دهلوی)
امــــروز هـــــم گذشت به هر تلخیی که بود
در انتظــــار محنـــــت فــــــردا نشسته ایم
(منصف تهرانی)
اوج اقبالـــــــم به رنگ نردبانــــــم داده اند
هر که را ره می نمایــــــم، پا گــذارد بر سرم
(محسن تأثیر تبریزی)
اهل دنیـــــا را ز غفلت زنـــــده می پنداشتم
خفته دایـــم مردگـان را زنده می بیند به خواب
(ناصر علی سرهندی)
اهل دنیـــــا را مکن عیب ار به زر چسبیده اند
زشت را آرایش ملک وجـــــود از زیـور است
سرکشان یک یک مریــــد خاکساران می شوند
خاک بستان عاقبت سجــده گه برگ و بر است
(کلیم کاشانی)
ای جـــوان! بـــــر قامت خم گشته پیران نگر
رفتـــــه رفتــــــه زندگی بار گرانی می شود
(واثق نیشابوری)
ای دل از مهــــر رخ دوست چراغی به کف آر
کز خــــــــم زلف به راه تو شب تاری هست
(بیدل دهلوی)
ای صـــــــدف تشنه بیمر و سوی نیسان منگر
بهر یک قطــــــــره ی آبــی شکمت بشکافند
(زیب النساء بیگم)
ای که غافـــــل می خرامی بر زمین آهسته باش
زیر پایت هـــــــــر قدم باشد سری یا افسری
(زاهد تبریزی)
ای که همـــــراه موافــــق به جهان می طلبی
آنقـــــــدر باش که عنقــــــا ز سفر باز آید
(معصوم کاشانی)
ایمــــــن بــــــود ز آفت تعطیل درس عشق
هر دم ز پیــــــــــر میکده ام حلّ مشکلیست
(آفرین لاهوری)
اینجا غـــــــم محبت، آنجـــــا سزای عصیان
آسایش دو گیتـــــــــی بر ما حــــرام کردند
(قدسی مشهدی)
با بصیـرت چشم ظاهـــــر بین نمی آید به کار
روزنی حاجت نبـــــاشد خانـــــه ی آیینه را
دل چو نــورانی بود، گو چشم ظاهر بسته باش
روشن از روزن نمــــــــی گردد سرا ایینه را
(صائب تبریزی)
با خلــــــــق خدا سخـــن به شیرینی کن
اظهار نیــــاز و عجــــــــز و مسکینی کن
تا بر سر و دیـــــــــــده جا دهندت مردم
چون مــــــــردم دیده ترک خود بینی کن
(امامی خلخالی)
با زبان سبزه گویــد دانه در خاک این سخن:
نیست غیر از سرفـــترازی، حاصل افتــادگی
(واعظ قزوینی)
با عصای عقل هـــر کس می رود در راه عشق
طیّ دشت آتشین، با پـــــــای چوبین می کند
(کلیم کاشانی)
با کوچکــان بیامیــــز تـــــا روشناس گردی
گرچه جلی بود خط، بــــی نقطه نیست خوانا
(واعظ قزوینی)
به چشم کم مبیـــن تـــا می توانی جانب خُردان
که گردد هر کجا خطی که هست از نقطه خوانا تر
(محسن تأثیر تبریزی)
با نیـــــــک و بد خلــــق بود لطف تو یکسان
خندد به یک آییـــــن به رخ شاه و گــــدا گُل
(صائب تبریزی)
بــــاده پر خوردن و هشیـار نشستن سهل است
گــــر بــــه دولت برسی، مست نگردی مردی
(پوریای ولی)
باعث انـــدوه و شادی، اختــلاط مردم است
آشنا با کس مشو، فــارغ ز صلح و جنگ باش
(قدسی مشهدی)
بپـــوش چشم خود از عیب تا شوی بی عیب
که عیب پوش کسان، پـــــرده دار خود باشد
(صائب تبریزی)
برآ از خویش و در گلــــزار مقصد کامرانی کن
ز خود رفتـــن به سالک می رساند زود منزل را
(جویای تبریزی)
بر چشـــم دل ار نیک کشی سرمــه ی تحقیق
عکسی کــــــــه در آیینه فتد، آینه داری است
(محسن تأثیر تبریزی)
بر چهــــــره چـــــــو نردبان چین ها دیدم
معلومـــــم شد که عمـــــــر بالا رفته است
(واعظ قزوینی)
بر نمـــــــی دارد زمیــــــن خاکساری امتیاز
در فتادن سایــــــــه ی شاه و گدا یکسان بود
(صائب تبریزی)
بر هــــدف تیـــــر ظفر یافت به نیروی کمان
وصل مطلب بجــــــــز از همت پیران مطلب
(محسن تأثیر تبریزی)
بر هر کسی که مـــــی نگرم در شکایت است
در حیرتـــم که گردش گردون به کام کیست؟
(طایر شیرازی)
دو جهــــــــان گر بــه مراد دل انسان گردد
بر لب چون زنـــــــی انگشت، شکایت دارد
(ناظم هروی)
برو طواف دلـــــی کن که کعبه ی مخفی است
که آن خلیــــل بنا کرد و این خدا خود ساخت
(زیب النساء بیگم «مخفی»)
بزرگ اوست که بــر خاک همچـــــو سایه ابر
چنـــــان رود که دل مـــــور را نیــــــازارد
(صائب تبریزی)
بسان آینــــــه با کائنــــــات یکـــــرو باش
که شد سیـــــــــــاه رخ کاغذ از دو رویی ها
(صائب تبریزی)
بستگـــــی در کار هر کس هست، بگشاید به صبر
یک کلیـــــد است و هزاران قفل از آن وا می شود
(کلیم کاشانی)
به صبــــــــر مشکل عالــــــــم تمام بگشاید
که این کلیـــــــد به هــــر دری راست می آید
(صائب تبریزی)
بقـــــــای دولــــــت دنیا ز شمـع روشن شد
که تاج زر به سرش دهـــــر، تا سحر نگذاشت
(کلیم کاشانی)
بکــــــن لباس تعلّــــق که خار وادی قرب
گرفتـــــــــه دامن دیوانه ای که عریان است
(کلیم کاشانی)
به ادب باش که در دفتـــــر ایجـــــاد جهان
هیج فـــــــــردی نتوان یافت که باطل باشد
(صائب تبریزی)
گر تو را هست هنـــــر، عیب کسان باز مگوی
کاندرین مُلک، چـو طاووس به کار است مگس
(ابن یمین فریومدی)
بـــــه از دل در دکـــان آفرینش نیست کالایی
چرا غافــــــل دل از اسباب دنیا بر نمی دارد؟
(یحیی کاشانی)
به ایـــــن دو رزوه بقا، خود نمای وهم مباش
به روی آب تُنُک، کمتـــــر آمده است حباب
(بیدل دهلوی)
به باغ دهــــــــــر قبــــول، بــــــی هنری است
که سربلنــــــدی سرو سهــــــی ز بی ثمری است
(نصرت سیالکوتی)
به پیری سعــــی کن گر در جوانی رفت کار از دست
زر گــــــــم گشته در آتش، ز خــــاکستر شود پیدا
(ناصر علی سرهندی)
به پیری گر نمی خواهـــــــی که محتاج عصا گردی
ز پا افتـــــــــــادگان را در جوانـــی دستگیری کن
(شهریار)
به جستجـــــــوی خـــــــــود از پـــــــا فتادم
نمی دانــــــــم چـــــــــــه کــردم خویشتن را
(تنهای قمی)
به جهـــــل خویش بکـــــــن اعتراف و دانا باش
که افتخــــــــار به دانش، دلیـــــل نادانــی است
(واعظ قزوینی)
بهر نسیـــــان، غفلـــــت ذاتی نمی خواهد سبب
از برای خــــــواب مخمـل، حاجت افسانه نیست
(بیدل دهلوی)
بهـــــر نیکـــــان می توان رنج گرانجانان کشید
بار هر سنگــــــــــی ترازو، بهر گوهر می کشد
(واعظ قزوینی)
بهر یک لب خنــــــده نتوان تهمت شادی کشید
منصب گـل گــــــر دهندت، غنچه تصویر باش
دامن وصلی به دست آور به هر صورت که هست
گر گــــــل دامن نبـــاشی، خـار دامن گیر باش
(اوجی نطنزی)
بی ریاضت ره بـــــه چشم خلق نتــــوان یافتن
دانه بعــــــــد از آرد گشتن، قابل پرویزن است
(بیدل دهلوی)
بـــــــی ریاضت نتـــــوان شهره ی آفاق شدن
مه چـــــــــو لاغر شود، انگشت نما می گردد
(صائب تبریزی)
بیشتـــــر از اقربــــــــا بینــــــــی شکست
دشمنــــــــی چـــــــون سنگ نبود شیشه را
(جویای تبریزی)
پادشاهـــــی غافـــل از کار جهان گردیدن است
راحتی گر هست در دنیا، همین خواب است و بس
(زاهد تبریزی)
پاس دلهــای خــــراب و چشم اشک آلوده دار
گنج در ویـــــــرانه ها می اشد و گوهر در آب
(حاجی محمد گیلانی)
پاکـــــــــان ستــــم ز دور فلک بیشتر کشند
گنــــــــــدم چو پاک شد، خــورد زخم آسیا
(صائب تبریزی)
پرتو عمـــــر چراغـــی است که در بزم وجود
به نسیم مــــــــــژه بر هم زدنی خاموش است
(سایر مشهدی)