می پنداری

نظر 5

• 

  امیر عاجلو   30 خرداد 1400 23:20

  
• 

  شبنم رحمانی   31 خرداد 1400 12:26

  درود بر شما .زیبا سروده اید
• 

  پژمان خلیلی   31 خرداد 1400 17:39

  رویا روی تو یک عذر خسته شعر می گوید
  
• 

  پژمان خلیلی   31 خرداد 1400 18:17

  با سلام و احترام؛
  حدود نهصد سال پیش امیر عنصرالمعالی کیکاوس ­بن اسکندر بن قابوس گفته است: «اگر شاعر باشی جهد کن
  تا سخن تو سهل و ممتننع باشد. بپرهیز از سخن غامض و چیزی که تو دانی و دیگران را به شرح آن حاجت آید ...
  که شعر از بهر مردمان گویند نه از بهر خویش... بی‏صناعتی و ترتیبی شعر مگوی که شعر راست ناخوش بود.»
  (قابوس بن وشمگیر، 1335: 171)
  اگر روزگار عنصرالمعالی را در نظر آوریم که در دوره­ای می­زیست که اغلب مردم از سواد کافی برخوردار نبودند
  و آن روزگار را با روزگار کنونی مقایسه کنیم می­بینیم که امروز جامعه ایرانی جامعه­ای درس­خوانده و آگاه است
  . پس این که شعر سهل و ممتنع برای کدام جامعه مفید است یا نیست و آیا شعر دشوار برای جامعه امروز از چه
  جایگاهی می­تواند برخوردار باشد محل بحث است.
  از آن گذشته مفهوم دشواری شعر کدام است؟ آیا مقصود از شعر دشوار پیچیده­گویی­هایی است که برای
  مثال در شعر خاقانی و یا انوری مشاهده شده است و گاه وجهی معماگونه می‏یابد؛ یا وجهی دیگر دارد؟
  آیا مقصود از دشوار که در مقابل آن ساده­نویسی رایج شده است دشواری در استخدام واژه­هاست که
  مثلا شاعری از واژه­های نامانوس یا غیر زبان ایرانی استفاده کرده باشد یا همچون پیچیده­گویی­هایی است
  که نظامی و یا خاقانی در استفاده از اصطلاحات نجومی و علمی به کار گرفته­اند؟ یا ترکیب کلام به گونه­ای است
  که پیچیدگی می­آفریند؟
  به هرحال هم­چنان که دکتر سیروس شمیسا در کتاب «سبک­‏شناسی شعر» اشاره کرده­اند در همه ادوار شعر فارسی
  جریان ساده و روان­گویی و پیچیده و مبهم­گویی وجود داشته است.
  «ساختار یا ساخت، حاصل روابط متقابل کلیه عناصری است که اثر را تشکیل می­دهد. به عبارت دیگر، ساختار نتیجه ارتباط
  ضروری میان اجزای یک کل هنری است که موجب یکپارچگی اثری می­شود و این یکپارچگی هرچه کامل­تر باشد، بیشتر به اثر
  وحدت هنری می‏دهد.» (میرصادقی و همراهان، 1388: 185).
  در مجموع باید گفت در این نوع شعر از بسیاری فنون شاعرانه و آرایه­های لفظی و بدیعی خبری نیست و سخن شاعرانه ساده­نویسی شده را
  باید فاقد ایجاز، استعاره، زبان­ورزی اندیشه‏های فلسفی و رفتارهای تئوریک و... انتظار داشته باشیم.
  واما معنا در شعر ساده­نویسی اغلب در روایت­های خطی عرضه می­شود روایت­هایی که فاقد هرگونه تاویل­پذیری و چندلایگی­اند. این امر به این منزله است
  که زبان شعر را به یک معنا محدود کنیم و هم چنان که زبان علمی زبانی یک معنایی است با زبان شعر رفتاری علمی داشته باشیم. شاعران ساده­نویسی
  به قدری سطح سواد جامعه مخاطب خود را پایین در نظر می­گیرند که گویی با عقب­ماندگان ذوقی و حتی ذهنی مواجهند چنان­که شعرشان اغلب از مخاطبانشان عقب­تر است.
  از این رو گاه سادگی شعر تا حدی است که نمی­توان برای آن­ها رده­بندی سنی قایل شد. با وجود آنکه به نظر می‏رسد
  شعرهایی از این دست برای بزرگسالان سروده شده­اند، لحن و کلام شعرها اغلب به نحوی است که نمی­توان آنها را
  در رده سنی بزرگسالان قرار داد. از سویی شعر کودک هم محسوب نمی­شوند زیرا شعر کودک عناصری را می­طلبد که در این گونه شعرها مشاهده نمی­شود.
  به نظر می­رسد شاعران ساده­نویس صرف نظر از اینکه به تعهد سیاسی و اجتماعی پای­بند هستند یا خیر
  فارغ از تعهد هنری به کار شاعرانه خویش پرداخته­اند. یک شاعر خوب هم باید به مردم و مخاطبانش متعهد باشد
  و هم نسبت به چارچوب و معیارهای هنری هنر مورد استفاده خویش؛ در حالی که شعر ساده­نویس
  دچار نوعی فقر هنری و زیباشناختی است نه از الگویی زیباشناختی­پیروی می­کند و نه می­توان الگویی زیباشناختی
  از آن مستخرج کرد. این دسته از شاعران به بهانه ادراک مخاطب سطح زیبایی و هنری شعر را به شدت تقلیل داده­اند.
  می­توان چنین نتیجه گرفت در بسیاری از شعرهای ساده­نویسی ویژگی­های زبانی و قواعد و اصول آن چندان رعایت نشده است و
  نتیجه آن غلط­نویسی­هایی است که در این عرصه پدید آمده است.
  
  شاعران ساده­نویسی بیشتر نگران سرعت تغییر و تنوع سبک­های موجود در شعر و گره‏خوردگی شعر با
  مباحث تخصصی نظیر تولید مسایل فلسفی و زبان­شناختی هستند
  و بر این باورند که این همه نه تنها به جذب مخاطب نمی­انجامد بلکه سبب‏گریز و
  حتی نفرت مخاطب از شعر و در نتیجه بحران مخاطب می­شود. اما سخن اینجاست
  که آیا مخاطبانی که این دسته از شاعران در نظر دارند هر نوع مخاطبی را شامل می­شود؟
  به نظر می­رسد مخاطب مورد نظر این شاعران بیشتر از دسته مخاطبانی است که حداقل شامل طبقات متوسط و بالای جامعه ایرانی نمی‏شود.
  به باور این دسته از شاعران مشکل جریان­های آوانگارد شعری بحران مخاطب است زیرا مخاطب در پی شعری است قابل فهم و ساده؛ حال آن­که جریان­های آوانگارد اغلب از این قاعده به دورند.
  
  شاعران ساده­نویسی بر این باورند که مخاطب شعر تجربه و دانش کافی را در خوانش شعر و در نتیجه درک شعر ندارد
  به ویژه اگر شعری از گونه پیشرو و آوانگارد باشد. بنابراین مخاطب شعر امروز از همذات­پنداری با شعر شاعران غیرساده­نویس عاجز است و نمی­تواند به فرافکنی خود با فضای شعر شاعران همت گمارد.
  
  بنابراین، پسند شاعرانه چنین مخاطبانی، کمترین تلاش و تحرک ذهنی در مواجهه با شعر امروز است. شعری که به تاویل نینجامد و در
  عین حال نیازهای روحی و روانی مخاطب را تامین کند و قابلیت جذب او را داشته باشد.
  شعری که اندیشه­ها، باورها ـ تعهدات و التزامات انسانی و اجتماعی و سیاسی و ایدئولوژیک و دانش­های ادبی را نادیده انگاشته و وجوه زیباشناختی آن به حداقل رسیده باشد.
  
  در این شرایط این پرسش مطرح می­شود که آیا دامن زدن به جریان ساده­نویسی در شعر به منزله کوچک­کردن و تحقیر­کردن مخاطب نیست؟
  از یاد نبریم که در قرن بیست­ویکم زندگی می­کنیم و در دوره­ای هستیم که مردم ما از سواد نسبی و احساس شاعرانه کافی برخوردارند و سره را از
  ناسره خوب تشخیص می­دهند آیا دامن زدن به شعر ساده­نویسی جز به این معناست که مخاطب ما از مخاطب دوره حافظ و سعدی قابلیت ادراک
  و درک هنری شاعرانه کمتری دارد؟ نگوییم آن­ها مخاطب خاص داشتند که به هیچ وجه پذیرفتنی نیست.
  آیا جز این است که چیزی شبه شعر را به جای شعر به خورد مردم می­دهیم و برخی شاعرنما خود را شاعر قلمداد می­کنند؟
  آیا جز این استکه برخی صرفا از آن حیث که نمی­توانند خلاقیت هنر شاعرانه بزرگ را داشته باشند و نمی­توانند به گردپای این
  شاعران برسند بهانه­ای به نام شعر ساده­نویسی را یافته­اند و پرچم آن را به اهتزاز درآورده­اند؟
  علاوه بر این باید توجه داشت که رسالت شعر فراتر از آن است که وجهی آموزشی و یا تعلیمی بیابد تا
  به موجب آن در ارتقای سطح کیفی فرهنگی جامعه نقش بسزایی ایفا کند.
  آنچه مخاطبان شعر ساده را به خود می­تواند جلب کند وجه احساس­گرایی و بیان­گری صرف در شعر است
  در حالی که با توجه به این که حتی نوعی برخورد سطحی با زبان صورت می­گیرد نمی­توان مصادیق زیباشناختی
  را براین نوع شعر مترتب دانست. شعر اینگونه گاه به بیان ساده حوادث، واقعیت­ها و صحنه­ها می­پردازد چندان
  که وجهی صرف از روایت­گری می‏یابد بی­آنکه دلالت و عمقی در روابط میان آن­چه مطرح شده است وجود داشته باشد.
  این احساس­گرایی و بیان­گری اغلب شعر را به دل­نوشته­هایی که ماهیت تبدیل شدن به شعر را دارند نزدیک کرده است.
  «دل­نوشته نوعی تک­گویی نوشتاری، خواه نثر و خواه موزون است که از سر دلتنگی نوشته می­شود؛
  اصولا صمیمانه و صادقانه است. تعارف و خوشامدگویی ندارد. بازتاب احساس و اندیشه واقعی نویسنده است.
  هدف و ساختار از پیش تعیین شده ندارد؛ فرمایشی نیست؛ سفارشی نیست؛ نویسنده دلنوشته وقتی بخواهد بنویسد
  خواستنش خود به خودی است. یعنی برای دل خویش می­نویسد و در جستجوی «مخاطب خاص» نیست. دلنوشته از دل برمی­آید
  ولی جزمیت «لاجرم بر دل نشستن» را بر نمی­تابد. زیرا سخنانی از دل برخاسته ولی لاجرم بر دل ننشسته­اند و اما، دل­نوشته­های
  امروزی شاید به نوعی ادامه همان خطی ­است که بر دیواری نوشته می­شود:
  در اینکه بایسته است که شاعران ما از تکرار پیشینیان بپرهیزند و بر دفتر شعر و شاعری بیفزایند و بنای
  دیرین ادب پارسی را استواری بخشند و خشت بر خشتش نهند جای هیچ بحث و جدلی نیست
  ولی آیا این جریان شعری می­تواند ادعا داشته باشد که با خلاقیت شاعرانه توانسته است به چنین مهمی دست یابد؟
  
  به هر حال ما نیز با تکرار و با تولید و مصرف سنت­های ادبی مخالفیم اما پذیرای هر رطب و یابسی به عنوان نوگرایی و مخاطب­گرایی می­توان بود؟
  ----------
  نویسنده : استاد و دوست گرانقدر نویسنده
  
  محسن ایزدیار
• 

  ابوالحسن انصاری (الف. رها)   01 تیر 1400 09:32