نوشته های ادبی
نقدشعر
نوشته های احمد آذرکمان
نگاهی به بیت به می سجاده رنگین کن گرت پیرمغان گوید

نگاهی به بیت به می سجاده رنگین کن گرت پیرمغان گوید

به می سجاده رنگین کن گرت پیرمغان گوید
که سالک بی خبر نبود ز راه و رسم منزل ها

『حافظ』

فروید می گوید : «به هر آن چه نمی توانیم با پرواز کردن برسیم ، با لنگیدن باید رسید» . آیا در حکمِ پیرمغان هم چنین مضمونی نهفته است ؟ به هر حال به قولی : «طاعت از دست نیاید گُنهی باید کرد / در دل دوست به هر حیله رهی باید کرد»

✓ گویا سخن از ویران کردن منازلِ قبلی و رفتن به سمتِ منازلِ بعدی است ؛ انگار سخن از حرکت است و پرهیز از درجا زدن در یک منزل ؛ گویا حرکت یعنی خراب کردنِ مدام و ساختنِ مدام .

✓ گویا سجاده اولین منزلی است که باید خراب شود . منزلی که معلوم نیست باید از شناختن کامل آن دست کشید و یا با درنگی با کیفیت ، نگاه نو و مجددی به آن داشت .

✓ البته در این بیت ، سخن از رنگین کردنِ سجاده به شراب است و حرفی از نوشیدنِ شراب بر روی سجاده نیست ؛ انگار که شراب قرار است نقشِ گرگِ یوسفْ ندریده و سجاده قرار است نقش پیرهنِ به خون آغشته را بازی کند و با ظاهری خراب ، باطنی را به وادیِ اندوه و تحمل ، و ظواهری را به سرزمین خنده هایِ ملامت بار و نگاه هایِ سرزنش آمیز بکشاند .

✓ شاید بتوان سجادهٔ رنگین نشده از شراب و سجادهٔ رنگین شده از شراب را به ترتیب در حکمِ «جنّت نزولی» و «جنّت صعودی» به شمار آورد و آن شراب را در حکم میوهٔ ممنوعه دانست ؛ چیزی از نوع قندی که طوطی را به گفتار می آوَرَد .

✓ آیا از نظر پیرمغان ، آرامشِ آینده ، در گرو به چالش کشاندنِ زمانِ حال است ؟ قطعاً زمان یکی از عواملی است که میان این منازل فاصله انداخته است . ظاهراٌ ، آیندهٔ رهرو هم بیشتر از زمانِ حال او مُنبعث است نه از گذشته هایِ او . هر چند این راه و رسمِ ثابت و نامتغیرِ منازل است که زبانِ پیرمغان را به قطعیت و همه چیزدانی کشانده است .

✓ آیا کسانی که رفتارِ سجاده نشین را نقد می کنند ، تاریخِ رفتارهای او را در نظر خواهند آورد یا ملاکشان آخرین سکنات و رفتارِ سجاده نشین خواهد بود ؟! هرچند ظاهراً آخرین رفتار و گفتارِ ابلیس هم ملاک اخراج او از درگاه الهی بود !

✓ هر چه میدان ، فراخ تر و باعظمت تر باشد ، مِیدان دارِ مشهورتر و باعظمت تری لازم است که آن فراخی و عظمت را بپوشاند حتی اگر آن شهرت و عظمتِ او بر بلندایِ دروغینِ ننگ منزل داشته باشد . شاید از همین روست که ننگ شراب آمده است که نام و بازارِ سجاده را از رونق بیندازد و بشکند و عاداتِ آن را از سرِ سجاده نشین بیندازد و بزداید ؟

✓ آیا انجام فرمانِ پیرمغان سخت تر است یا تحمل عواقب و حاشیه هایی که به آن عمل سنجاق خواهد شد ؟ رهرو هم باید بتواند از پسِ شنیدنِ پرسش های خود بربیاید و هم از پس شنیدنِ پرسش هایِ دیگران . به هر حال عیارِ سنگینی و سبکی رخدادها را گذر زمان است که آشکار می کند .

✓ این صدایِ کیست که در این بیت ، فرمانِ پیر مغان را پیش بینی کرده است و به درستی آن باور دارد ؟

✓ آیا سجاده های گشوده در خلوت هم ، مستحق رنگین شدن با شراب هستند ؟ آیا خلوت هم محلِ تخم ریزی هایِ ریا خواهد بود ؟ آیا ارزشِ بی ریایی و بی رنگی سجاده در پسِ ریا و رنگین شدنِ آن نهفته است ؟

✓ آیا رهرو شناختی از پیر مغان دارد یا کلیدِ شناخت او همین فرمانِ «به می سجاده رنگین کن» است ؟

✓ آیا پیر مغان می خواهد خیالِ سجاده را در ذهنِ رهرو تصحیح کند ؟ آیا حکمِ پیرمغان نشان از برنامه و برنامه ریزی او می دهد ؟ ظاهراً هدفِ پیرمغان این نیست که رهرو فقط به دانایی برسد بلکه او می خواهد او را بسازد و بپزد .

✓ به هر حال به قول هاینریش زیمر : «بهترین چیزها را نمی شود گفت ، بهترینِ دوم نیز فهمیدنی نیست» .