بسیاری از فنون بازیگری با استفاده از بداهه پردازی آموزش داده می شود. عموما آموزش به وسیله ی «بازی» هایی است که هنرجو بداهه پردازی می کند. بازی شرایطی را پدید می آورد که بازیگر می تواند در آن تجربه اندوزی کند. این کار روحیه همکاری او را بالا می برد و شرایط خودجوشی را برایش فراهم می سازد؛ و بدین ترتیب بازیگر در شرایط بازی، برای رسیدن به هدفش آزاد است و به شرط اینکه قواعد بازی را رعایت کند، می تواند هر روشی را برگزیند. فرد در شرایط بازی، خود را در جمع حل می کند و به موج می سپارد. ذهن و جسم و شهود بازیگر در این میان به کمک او می آیند و خلاقیت از آن تراوش می کند. به همین خاطر است که کنستانتین استانیسلاوسکی، لی استراسبرگ، استلا آدلر و ویولا اسپولین در اموزه های بازیگری خود از بازی استفاده کرده اند. به اعتقاد ویولا اسپولین، عملکرد مربی باید بی هیچ ضابطه ی مسلط بر بازیگر و اینکه به او بگوید چه کند و آن را در چه زمانی و چگونه انجام دهد، باشد. بازیگر آزادانه با قبول قوانین بازی، خود انضباط خود را بر می گزیند و در تصمیم های گروه با اعتماد و اشتیاق سهیم می شود. بنابراین بازیگر می تواند همه نیرویش را مستقیما بر این امر متمرکز کند و نه برای خوشایند کسی.
پس می توان گفت بداهه عموما در تئاتر دو کارکرد اساسی دارد: 1- در اموزش؛ 2- در تولید. مربیان آموزش بازیگری معمولا برای آموزش هنرجویان شان از فنون بداهه پردازی استفاده می کنند. بیشتر آموزه های ویولا اسپولین و کیت جانسون برای مربیان و هنررجویانی است که می خواهند به فعالیت در عرصه ی تئاتر بپردازند. این توصیه ها برای کارگردانان نیز بسیار مفید است، تا حدی که آنان در موارد زیادی از تعبیر مربی - کارگردان استفاده کرده اند. هنرجو (هنرمند) برای بداهه پردازی باید مهارتها و فنونی را بیاموزد که هم فردی اند و هم گروهی. می توان گفت که بدون کسب این مهارت ها اصولا تئاتری شکل نمی گیرد. آموختن آنها برای همه عواملی که در تولید تئاتر سهیم اند، لازم و ضروری است؛ چه تئاتر مبتنی بر متنی از پیش تعیین شده باشد و چه ساختار متن و اجرا در بداهه پردازی گروهی شکل گیرد.
اما بداهه در تئاتر کارکرد دیگری نیز دارد و آن در تولید اجراست. گروه بداهه پرداز با استفاده از مهارتهای ذکر شده می تواند به اجرایی منسجم و جذاب دست پیدا کند؛ اجرایی که همه اجزای آن - از نمایشنامه گرفته تا طراحی صحنه و نور و موسیقی- در شرایط بداهه پردازی، نیازسنجی شده و شکل گرفته اند. ساختار ویژه این اجرا، از بداهه پردازی گروه به دست آمده است. گروه های بداهه پرداز حتی از این هم فراتر می روند و با در دست داشتن خط اصلی داستان، نمایشی را همزمان، با حضور تماشاگران، بداهه پردازی و اجرا می کنند ( تئاتر اسپرت). استفاده از بداهه برای رسیدن به اجرا مستلزم تقویت و پرورش همان شش مهارتی است که ذکر شد.
مرجع: فصلنامه تخصصی دانشگاه هنر ( نامه هنرهای نمایشی و موسیقی - بهار و تابستان 90)
از بداهه پردازی تا اجرا
علی حاجی ملاعلی