توصیه هایی به بداهه پردازان برای ایجاد محیط هایی به منظور پروراندن خلاقیت یا رهایی:
* زمانی را برای تقویت عضله های خلاقیت صرف کنید: قبل از هر کار خلاقانه، کبیشه ها را از ذهن تان بیرون بریزید. به تمرین ها و بازی های «بی محتوا » بپردازید.
* فضایی را پدید آورید که افراد برای جست و جو آزادی عمل داشته باشند؛ اما کمی محدودیت نیز در آزادی مفید است. بداهه پردازان با محدود کردن گزاره ها و تمرکز روی هدفی مشخص، دارای رفتاری اصولی و خلاق خواهند بود. محدودیت خلاقیت می آورد و گاه خود، ایده های جدید در پی دارد.
* خود را سانسور نکنید: قضاوت های درونی ملکه ذهن شده، مانع بزرگی برای فرآیند خلاق هستند. اگر چیزی به ذهن تان خطور نمی کند علتش این است که آنچه را به ذهن تان می رسد سانسور می کنید. گاه پیش می آید که ما، بدون اینکه بدانیم، تکانه ها یا انگیزه های خلاق مان را سرکوب می کنیم. ما در واقع خود را سانسور می کنیم، چون واهمه داریم که مبادا آن چیز، نامناسب و احمقانه و خنده دار جلوه کند.
توصیه هایی برای خلاق شدن و از بین بردن خودسانسوری:
* نابخرد باشید: خطر پذیری کاری نابخردانه است. خلاقیت امری است بدیع؛ و به همین خاطر در ایده خلاق باید عوامل قدیمی را کنار گذاشت. افراد خلاق، باهوش نیستند بلکه صرفا شجاع اند. اگر اندیشیدن در خارج از چارچوب ها توصیه می شود، باید شجاعتِ بیرون پریدن از چارچوب را نیز داشت، نه اینکه فقط خود را به سمت بیرون خم کرد.
* ساده باشید: در فرآیند خلاقانه هیچ چیز بدتر از این نیست که بخواهیم خلاق باشیم؛ یا بخواهیم دیگران را شگفت زده کنیم و اندیشه های آ«چنانی عرضه کنیم. اگر در پی چیزی نوآورانه و خلاقانه باشیم، آن گاه ایده های متعددی را صرفا به خاطر اینکه ساده اند، رد می کنیم. واقعیت این است که آنچه ساده می نماید، بسیار طبیعی است و جزو امیال درونی آدم. با اعتماد کردن به چیزهای ساده و ارائه آنها، دو اتفاق می افتد: یا شما آن چیزی را که دیگران اندیشیده اند، و جرئت گفتنش را ندارند تصور می کنید (مانند کودکی که به پادشاه می گوید لباس به تن ندارد)؛ یا چیزی به ذهن تان خطور می کند که برای خود شما ساده است ولی به ذهن دیگران نرسیده است و نمی رسد.
* از اشتباهات بهره ببرید: هر اشتباه می تواند بابی را برای خلاقیت های بیشتر باز کند. یکی از راه های افزایش میزان خلاقیت این است که اشتباهات خود را نیز، درست به مانند هر موفقیت تان، تحسین کنید. ممکن است ایده ای نو با شکست همراه شود، اما باید آن را به موفقیتی دیگر سمت و سو داد. بسیاری از کشف های بزرگ تاریخ، خاستگاه شان اشتباهات بوده اند. گراهام بل در حال اختراع سمعک بود که تلفن را اختراع کرد. اشتباهات موهبت اند؛ از دستشان ندهید.
در بداهه، غرصتی برای ارزش یابی نیست. بر حسب تعریف بداهه پردازی، در آفرینش در لحظه، امکان یا توان تجدید نظر وجود ندارد. بداهه پردازان تمرین می کنند که از خود رها شوندتا بتوانند ایده های بدیع و نوآورانه خود را بشناسند و به کار گیرند. آنچه که در زمینه انگیزه های خلاقانه ی رها شده بسیار جالب می نماید، این است که بیشتر ایده های ظاهرا بسیار خطرناک یا ساده و بدیهی - که ذهن منطقی سانسورشان می کند- چه بسا بهترین نتیجه را به بار می آورند.
بداهه پرداز باید قوانین و اصول و همچنین بایدها و نبایدها را کنار نهد و ایده تولید کند. اندیشه پراکنی شیوه ی بسیار موثری در پرورش قوه ی خلاق و رهایی است. او باید تولید ایده را از ارزش یابی آن جدا سازد. ابتدا باید بگذارد که ایده زاده شود و سپس آن را پرورش دهد؛ آن گاه به جرح و تعدیل آن بپردازد و زوائد آن را بررسی کند. به همین علت است که مربیان بداهه پردازی، پیش از شروع به کار افراد، آنها را تشویق می کنند که تمرینات گرم کردن را انجام دهند. بداهه پردازان نیز می بایست به مانند ورزشکاران، قبل از تمرکز روی موضوعی خاص، عضله های خلاق شان را گرم کنند.
نکته آخر اینکه گاه مربیان برای اینکه بازیگران بتوانند رهاتر و خلاق تر باشند و ایده های شان را بروز دهند، از ماسک استفاده می کنند. استفاده از ماسک به ویژه برای گروههای بداهه پردازی که در پی شیوه های روایی شکل گرا هستند نیز توصیه می شود. ماسک، بازیگر را وا می دارد تا از حرکات بدنی اش برای القای مفاهیم بهره بگیرد. کتاب«تن شاعرانه» اثر ژاک لکوک ، منبع الهام مناسبی برای این گونه افراد خواهد بود.

مرجع: فصلنامه تخصصی دانشگاه هنر- نامه هنرهای نمایشی و موسیقی - بهار و تابستان 90
از بداهه پردازی تا اجراء
علی حاج ملاعلی