سرو چمان

مطربا پرده بگردان و بزن راه عراق / که بدین راه بشد یار و ز ما یاد نکرد / حافظ
***

بزن پَر بلبلِ ماهر ، گشایش کن تو ای ساحر

که داد از چَهْچَهَت ماهور و لطفِ خاوران دارد

نوای مجلس افروزی ز نیریز و عراق آید

*نهیبی زن به اسبت کو گذر از اصفهان دارد

به ساقی نامه ای بر گو به شیدا و به مشتاقان

*نوای زنگ و زنگوله دَم از سروِ چمان دارد

*زمانی رِنگ شهنازان ز اوج خسروانی بود

صفا بود آنچه تحریرش فرود جاودان دارد

بزرگ و کوچک و سلمک به بام هر گوشه استاده

ببین بال کبوتر را که سر در آسمان دارد

قجر چون بسته تیغش را به چپ در راه شهر آشوب

*بزن ضربِ اصولی کو خروش مولیان دارد

ببین نوروزِ خارا را ؛ که طرزش چون چکاوکها

نفیری چون نی داوود وُ بادِ دیلمان دارد

اگر از زال و زابل بد شنیدی ؛ سام شد مغلوب ،

مخالف باشد این دستان وُ دیگر داستان دارد

مقامات آن بُوَد کز سِجع پرواز آمدست آری

چنان سِجعی که از شورَش چَم از جامه دران دارد

دَمِ راز ونیاز آمد ؛ چو مضراب از فراز آمد

دل از سوز و گدازش در مقام امتحان آمد

در آخر کارِ ما با کائنات و روح الارواح است

که از زند و بیاتش رویِ بر راهِ اذان دارد

**********


این قصیده با نام «سرو چمان » که آلبومی از استاد شجریان در دستگاه ماهور است به شما ارائه داده می شود.

گوشه ها ومقامات و دستگاههایی که در این قصیده نام برده شده اند عبارتند از :
ماهور ، خاوران ، مجلس افروز ، نیریز ، عراق ، داد ، نهیب ، اصفهان : عبارت است از گوشۀ اصفهانک و آواز اصفهان ، ساقی نامه ، زنگوله ، شهناز ، اوج ، خسروانی ، صفا ، بزرگ ، کوچک ، سلمک ، بال کبوتر ، بیات قجر « بیات ترک یا زند » ، شهر آشوب ، ضرب اصول ، مولیان «موالیان» ،نوروز خارا ، چکاوک ، نفیر ، نی داوود ، دیلمان ، مغلوب ، مخالف ، زابل ، جامه دران ، راز و نیاز ، سوز و گداز ، روح الارواح

*رِنگ فرمی در ردیف است که معمولا برای شادی و رقص نواخته می شده و معمولا دارای وزن ۸/۶ است. رنگ مخصوص نواختن ساز است و آواز در آن نقشی ندارد. معمولا مضرابهای رنگ را به صورت‌های مختلف می‌توان نواخت اما گاه با توجه به اینکه نوازنده تسلط کافی بر آن ندارد قطعه مضراب گذاری شده است. از رنگهای معروف قدیمی می‌توان رنگ شهرآشوب را ذکر کرد.
* سَلمَک موسیقی‌دان نامدار دوران هارون‌الرشید خلیفه عباسی است که اختراع و یا اجرای اول بار وزن رمل توسط او، بین ایرانیان، شهرت یافت.
او یکی از آهنگ‌های رمل ابن محرز را پسندیده و آن را به فارسی برگرداند و در آن مایه ترانه خواند. همچنین گوشه سلمک در ردیف موسیقی ایران منسوب به او است.

*ضرب اصول :
این رنگ دو ضربی ترکیبی‌ است (۶/۸) با سرعت کُند و ترکیب ریتمیک آن در اغلب رنگ‌های دیگر به گوش می‌رسد. برخی شعرا نام این رنگ را در اشعار خود آورده‌اند
از جمله سعدی :
به دوستی که ز دست تو ضربت شمشیر چنان موافق طبع آیدم که ضرب اصول

و حافظ :
مغنی نوای طرب ساز کن / به قول و عزل قصه آغاز کن
که بار غمم بر زمین دوخت پای / به ضرب اصولم بر آور زجای

ایمیل مقصد